Zwiększenie recyklingu złomu stalowego w UE to szansa na skuteczną dekarbonizację przemysłu. [Komentarz EuRIC]

Stanowisko EuRIC – Europejskiej Konfederacji Przemysłu Recyklingu

Realizowane w Europie ambitne plany dekarbonizacji czynią z naszego kontynentu swego rodzaju zielonego lidera. W wyniku istotnych proekologicznych zmian w polityce, już teraz możemy pochwalić się relatywnie niską emisyjnością i – co szczególnie ważne – kolejnymi inicjatywami zorientowanymi na minimalizowanie emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Oczywistym staje się, jak duże znaczenie w publicznej debacie politycznej powinna mieć konieczność modernizacji przemysłu ciężkiego, który odpowiada za istotną część zanieczyszczeń powietrza.

Warto zauważyć, że Europa zajmuje jedno z czołowych miejsc pod względem recyklingu stali – zarówno pod kątem ilości, jak i jakości surowca dostarczanego co roku do hut. Od 2007 r. jakość materiałów stalowych pochodzących z recyklingu jest oceniana zgodnie z normą UE-27. Ta i inne standaryzacje gwarantują jakość pochodzącego z recyklingu złomu stalowego, który jest zapewniany przez europejski przemysł złomowy. Stał się on światowym liderem recyklingu stali i niezawodnym partnerem, który zaopatruje europejski i międzynarodowy przemysł stalowy w najlepiej recyrkulacyjny surowiec, o najniższym poziomie śladu węglowego.

Odpowiednio przygotowane materiały, pochodzące z rynku wtórnego, są wykorzystywane przez huty stali w Europie i na świecie, jako substytut lub uzupełnienie rudy żelaza. Umożliwia to znaczne oszczędności w obszarze emisji dwutlenku węgla, a przez to sprzyja rozwojowi modelu gospodarki o obiegu zamkniętym. Europejski przemysł recyklingu stali przetwarza obecnie średnio 100 milionów ton odpadów żelaznych, generując przy tym ok. 40 miliardów euro obrotu i zatrudniając kilka tysięcy pracowników na całym kontynencie. Wraz z innymi metalami nieszlachetnymi, stal jest jednym z najczęściej poddawanych recyklingowi materiałów, pochodzących z takich produktów jak m.in. samochody, odpady budowlane i rozbiórkowe czy AGD.

Podaż złomu stalowego pochodzącego z drugiego obiegu strukturalnie przekracza popyt UE w ciągu ostatnich dwóch dekad. W związku z tym, w przeszłości ani obecnie nie występował niedobór złomu stalowego w UE. Pod warunkiem utrzymania odpowiednich ram polityki, w przewidywalnej przyszłości nie będzie problemu z dostępem do złomu stalowego. Koniecznie trzeba uwzględnić korzyści dla środowiska wynikające z recyklingu stali, zwiększyć popyt na złom stalowy z recyklingu i przyspieszyć w UE przejście z produkcji stali pierwotnej wysokoemisyjnej (BOF) do wtórnej produkcji stali, korzystnej dla klimatu (EAF).

Ograniczenia handlowe, mające na celu zmniejszenie dostępu europejskich podmiotów zajmujących się przetwarzaniem złomu do rynków międzynarodowych, spowodują jedynie redukcję podaży złomu stalowego w UE, a tym samym zminimalizują strategiczną autonomię europejskich łańcuchów wartości o obiegu zamkniętym, jako całości.

Który sposób produkcji stali jest najbardziej ekologiczny?

Przemysł stalowy jest jednym z najbardziej energochłonnych i węglopochodnych przemysłów. Odpowiada za około 5% emisji CO2 w UE i 7% na całym świecie. Natomiast potencjał dekarbonizacji stali jest ogromny, gdyż istnieją technologie, które to umożliwiają. Obecnie produkcja stali odbywa się poprzez dwa główne procesy – w wielkich piecach tlenowych (BOF) lub elektrycznych piecach łukowych (EAF).

Piece tlenowe są zdecydowanie najbardziej emisyjną formą produkcji stali, o śladzie węglowym 1,6–2,0 ton CO2 na tonę wyprodukowanej stali surowej. Z drugiej strony, elektryczne piece łukowe mają najniższy ślad węglowy – zaledwie 0,5 tony CO2 na wyprodukowaną tonę stali. Najważniejszym czynnikiem determinującym stopień emisyjności jest jednak fakt, że piece łukowe wykorzystują złom stalowy z recyklingu jako główne źródło (do 100%), podczas gdy tlenowe eksploatują przede wszystkim rudę żelaza z górnictwa, najczęściej importowaną z krajów spoza UE (takich jak Brazylia i Australia). Działalność ta emituje prawie 75% więcej dwutlenku węgla. Niedawne badanie przeprowadzone przez Fraunhofer IMWS wykazało, że zastąpienie rudy żelaza złomem stalowym pozwoliło w 2018 r. zaoszczędzić 157 milionów ton CO2, co stanowi równowartość tego związku chemicznego generowaną łącznie przez ruch samochodowy we Francji, Wielkiej Brytanii i Belgii.

Dlaczego Europa nadal pozostaje w tyle, pomimo zielonych ambicji?

Tylko 40% stali w UE pochodzi z recyklingu złomu stalowego, przetwarzanego w elektrycznych piecach łukowych. Za to aż 60% produkowane jest z wykorzystaniem wielkich pieców energochłonnych. Z kolei Stany Zjednoczone i Turcja wybrały najbardziej ekologiczną drogę do produkcji stali. Ponad 70% tego stopu jest w tych krajach produkowane za pośrednictwem EAF, a pozostała część za pośrednictwem BOF.

Różne decyzje w UE, poparte strukturalnymi brakami w architekturze UE ETS, które nie zdołały odpowiednio wynagrodzić oszczędności CO2 wynikających z zastąpienia rudy żelaza złomem stali z recyklingu, opóźniły bardzo potrzebne inwestycje w celu przekształcenia produkcji stali w Europie i zwiększenia zdolności produkcyjnych EAF, jak miało to miejsce w innych krajach rozwiniętych. Niedawny raport CE Delft potwierdza, że „dodatkowy zysk w wysokości od 26 do 46 miliardów euro został osiągnięty w latach 2008–2019 z przeniesienia kosztów w przemyśle”, który składa się z połączenia „przydziału bezpłatnych uprawnień i aukcji emisji powyżej poziomów odniesienia”. Dodaje, że „sektor żelaza i stali najbardziej skorzystał (12-16 mld EUR)” z tego przeniesienia kosztów.

Brak dostępu do złomu jako surowca to mit

Podczas gdy odzysk surowców wtórnych faktycznie jest niezbędny do przeprowadzenia dekarbonizacji przemysłu stalowego, należy podkreślić, że w UE nie brakuje surowca pochodzącego z recyklingu. Wynika to z faktu, że rynek generuje więcej złomu stalowego, niż wymaga obecny i prognozowany popyt. Warunkiem tego jest utrzymanie i dalszy rozwój odpowiednich ram politycznych, w celu ograniczania emisji CO2 i ponownego wykorzystywania materiałów w obiegu zamkniętym.

Europejski przemysł złomowy poddaje przetwarzaniu średnio ok. 100 milionów ton złomu rocznie. Z tego 80% jest wykorzystywane przez europejskich producentów stali, a około 20% jest eksportowana, głównie do krajów, które bazują na produkcji EAF (wtórnej produkcji stali). Dzięki największej zdolności produkcyjnej EAF, Turcja pozostaje najważniejszym importerem złomu stalowego na świecie.

Jaki kierunek powinna obrać polityka przemysłowa UE?

Europejski przemysł przetwarzania złomu stalowego, pomimo kryzysu gospodarczego (w latach 2008–2009 i 2020–2021) stale rośnie, nie korzystając z żadnych dodatkowych form wsparcia. Uprzemysłowienie branży, w połączeniu z mnożeniem profesjonalnych zakładów w całej UE, umożliwia podmiotom zajmującym się odzyskiem metali radzenie sobie z przewidywalnym wzrostem popytu na złom stalowy w UE lub poza nią. Z punktu widzenia ochrony środowiska i zdrowia ludzi, priorytetem powinno być więc wyrównanie w UE oraz poza jej granicami rygorystycznych przepisów pozyskiwania i przetwarzania surowców.

Konieczne jest więc połączenie prawodawstwa UE w dziedzinie klimatu i obiegu zamkniętego poprzez priorytetyzowanie w procesach przemysłowych inwestycji najbardziej wydajnych pod tymi względami (w przypadku stali chodzi głównie o ukierunkowanie na proces jej produkcji z wykorzystaniem elektrycznych pieców łukowych). Jednocześnie konieczne są dodatkowe zachęty, mające na celu wsparcie zakładów wykorzystujących wielkie piece tlenowe w przechodzeniu na mniej emisyjne technologie. W całym procesie kluczowe pozostaje również wyzwanie związane ze zwiększaniem udziału złomu w produkcji, w celu zmniejszenia jej śladu węglowego i dalszego rozwijania gospodarki obiegu zamkniętego.

Określenie wymogów co do zawartości materiałów pochodzących z recyklingu w konkretnych instrumentach ustawodawczych

Ustalenie minimalnej zawartości stali pochodzącej z recyklingu w określonych produktach końcowych może pomóc w osiągnięciu nadrzędnych celów UE w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym i klimatu.

Cele dotyczące zawartości materiałów pochodzących z recyklingu w EAF, określone są w akcie delegowanym w sprawie łagodzenia zmian klimatu oraz priorytetowego traktowania stali i aluminium. Niezwykle ważne jest też ustalenie zawartości materiałów pochodzących z recyklingu dla konkretnych produktów. Może to wpłynąć zarówno na bezpośrednie inwestycje we wtórną produkcję stali, zmniejszając w ten sposób zależność od rudy żelaza, jak też zwiększyć wartości gatunków stali pochodzących z recyklingu, o bardzo niskim poziomie zanieczyszczeń, których nie docenia rynek.

Informacje uzupełniające:

EuRIC (European Recycling Industries Confederation – Europejska Konfederacja Przemysłu Recyklingu) jest organizacją nadrzędną dla Europejskiego Przemysłu Recyklingu. Zrzesza federacje recyklingu z 23 państw członkowskich UE i EFTA i reprezentuje ponad 5500 firm, w tym małe i średnie przedsiębiorstwa, a więc 300 tys. lokalnych miejsc pracy. EuRIC sprawuje nadzór nad milionami ton odpadów poddawanych każdego roku recyklingowi (metale, ELV, WEEE, papier, tworzywa sztuczne, opakowania, opony, tekstylia, szkło itp.), generując roczny obrót w wysokości ok. 95 miliardów euro.

Dzięki silnej sieci europejskich i krajowych stowarzyszeń członkowskich, zajmujących się recyklingiem, EuRIC wspiera komunikację między przemysłem a Unią Europejską i służy jako platforma informacji, współpracy i wymiany najlepszych praktyk we wszystkich europejskich kwestiach związanych z recyklingiem.

Poprzez swoich członków EuRIC reprezentuje firmy, zajmujące się zbieraniem, przetwarzaniem, recyklingiem, transportem i handlem, różnymi materiałami do recyklingu (metale, papier, tworzywa sztuczne, szkło i nie tylko) w całej Europie. Obsługując swoich Członków, EuRIC przyczynia się do promowania recyklingu, który jest przede wszystkim działalnością biznesową, napędzaną przez ekosystem tysięcy małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz w mniejszym stopniu, ale równie ważnym, większych firm.