Wydłużenie okresu przejściowego dla nowych wartości dopuszczalnego stężenia tlenku azotu w sektorze górnictwa podziemnego i budowy tuneli

Na początku lipca br. do konsultacji publicznych został skierowany projekt rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy (CIOP-PIB) jest jedną z instytucji uczestniczących w procesie opiniowania tego projektu.

O zaopiniowanie projektu zostały poproszone również związki zawodowe, organizacje pracodawców, Rady Dialogu Społecznego, Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego, a także Związek Pracodawców Polska Miedź i Polska Izba Przemysłu Chemicznego.

Działająca przy CIOP-PIB Międzyresortowa Komisja ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy rekomendowała rządowi polskiemu przedłużenie obowiązywania obecnych wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) i najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) tlenku azotu w sektorze górnictwa podziemnego i budowy tuneli o kolejne 3 lata. Podczas 104. posiedzenia Komisji, które odbyło się w połowie marca br., przyjęto stanowisko w sprawie przedłużenia okresu przejściowego wejścia w życie wartości dopuszczalnego stężenia tlenku azotu na poziomie 2,5 mg/m3 do 21 sierpnia 2026 roku.

Tlenek azotu jest substancją methemoglobinotwórczą i nitrozylohemoglobinotwórczą, działającą szkodliwie na układ oddechowy – argumentowano w stanowisku Komisji. Ostatnie wyniki badań przeprowadzonych w kopalniach węgla kamiennego oraz w kopalniach soli kamiennej (w Niemczech) wskazały na konieczność zaostrzenia wartości dopuszczalnego stężenia dla tlenku azotu. Przyjęto wskaźnikową wartość dopuszczalną na poziomie 2,5 mg/m3 (2 ppm) bez ustalenia wartości krótkoterminowej (NDSCh). Taka wartość, zgodnie z prawem UE, czyli dyrektywą 2017/164/UE, musi być transponowana do prawa polskiego w terminie przewidzianym w dyrektywie oraz rozporządzeniu MRPiPS z dnia 12 czerwca 2018 r. (Dz.U. poz. 1286), tj. do 21 sierpnia 2023 roku. Biorąc pod uwagę problemy z wdrożeniem dopuszczalnej wartości dla tlenku azotu w sektorze górnictwa podziemnego i budowy tuneli, uznano, że należy wydłużyć okres przejściowy o 3 lata, a rozpoczęte przedsięwzięcia techniczne, technologiczne, organizacyjne oraz czas ich realizacji z uwzględnieniem najlepszych praktyk i dostępnych technologii w celu ograniczenia narażenia na tlenek azotu występujący w podziemnych wyrobiskach górniczych i przy budowie tuneli umożliwią osiągnięcie wartości przyjętej, zgodnie z dyrektywą 2017/164/UE, tj. 2,5 mg/m3. Termin: 2026 rok.

Za przyjęciem stanowiska Komisji jednogłośnie zagłosowali obecni na posiedzeniu przedstawiciele administracji rządowej, związków zawodowych, organizacji pracodawców oraz świata nauki.

Tlenek azotu (NO) jest nieorganicznym związkiem chemicznym z grupy tlenków azotu, który w powietrzu samorzutnie reaguje z tlenem, tworząc trujący ditlenek azotu (NO2). Jego przedostawanie się do atmosfery wynika zarówno z czynników naturalnych, jak i powiązanych z działalnością człowieka, jednak te naturalnie (powstające podczas wybuchów wulkanów, wyładowań elektrostatycznych czy też w efekcie działalności mikroorganizmów) nie stanowią dla człowieka istotnego zagrożenia.

Realnie niebezpieczne dla zdrowia człowieka są natomiast tlenki azotu powstające w wyniku działalności człowieka, a szczególnie emitowane do powietrza przez pojazdy z silnikiem Diesla (najczęściej stosowane w zakładach górniczych). Warunkami sprzyjającymi tworzeniu się tlenków azotu w komorze spalania silnika Diesla są wysoka temperatura przebiegu procesu spalania oraz dostateczna dostępność tlenu. Szacuje się, że obecnie w krajach UE narażenie zawodowe na spaliny emitowane z silników Diesla dotyczy ok. 12 mln ludzi, a do 2060 roku narażonych będzie nawet ok. 20 mln ludzi.

Rozumiejąc wagę problemu, jaki stanowi narażenie pracowników na szkodliwe tlenki azotu, a jednocześnie możliwości i potrzeby przedsiębiorstw, których dotyczy dyrektywa 2017/164/UE, Związek Pracodawców Polska Miedź podkreślił, że w ciągu ostatnich lat europejski przemysł wydobywczy podjął znaczne wysiłki w celu dostosowania się do nowych limitów NDS dla tlenków azotu (zgodnie z dyrektywą 2017/164/UE). Zidentyfikowano, zbadano i wdrożono kompleksowe środki redukcji emisji i poziomu narażenia na nie. Jednak procesy dostosowawcze trwają dłużej niż oczekiwano, głównie ze względu na ograniczenia technologiczne i ich dostępność. Dotychczas w przedsiębiorstwach górniczych wdrożono działania mające na celu zmniejszenie poziomów narażenia w takich obszarach jak: monitorowanie, mobilne maszyny i pojazdy górnicze, optymalizacja wentylacji kopalń, użycie niskoemisyjnych materiałów wybuchowych, zmiana procesów organizacyjnych. Jednak przedłużenie okresów przejściowych o dodatkowe 3 lata jest przy obecnym stanie technologii jedynym rozwiązaniem pozwalającym pogodzić wymagania Komisji Europejskiej z wymogiem zachowania efektywności i konkurencyjności branży oraz poziomu zatrudnienia w naszych zakładach produkcyjnych. W grudniu 2022 r. zostało skierowane pismo do Komisji Europejskiej podpisane przez 10 stowarzyszeń reprezentujących przemysł wydobywczy Polski, Niemiec, Szwecji, Finlandii, Austrii, Hiszpanii, Portugalii, Węgier oraz Grecji, w którym zasygnalizowano potrzebę wydłużenia okresu przejściowego poprzez zmianę dyrektywy Komisji (UE) 2017/164. W odpowiedzi KE rekomendowała podjęcie prac nad przedłużeniem okresu przejściowego dla tlenku azotu na poziomie krajów członkowskich oraz wprowadzenie tej zmiany do właściwego aktu prawnego w krajowym porządku prawnym.

Zgodnie z obecnymi przepisami NDS tlenku azotu określone dla sektora górnictwa podziemnego i budowy tuneli na poziomie 3,5 mg/m3 oraz wartość chwilowa NDSCh na poziomie 7 mg/m3 będą obowiązywały jeszcze tylko do 21 sierpnia 2023 roku. Po tym terminie pracodawcy powinni już zmierzyć się z podaną w dyrektywie 2017/164/UE wskaźnikową wartością dopuszczalną na poziomie 2,5 mg/m3 (2 ppm) – bez wartości krótkoterminowej (NDSCh). Jednak wychodząc naprzeciw potrzebom polskich przedsiębiorstw, Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej zamierza utrzymać obecnie obowiązujące normy jeszcze przez 3 lata – do 21 sierpnia 2026 roku.