W ciągu 10 lat nowe technologie zmienią sposób w jaki pracujemy

Cyfryzacja, robotyka i sztuczna inteligencja w ciągu najbliższych 10 lat istotnie zmienią sposób w jaki pracujemy. Znacząco i w szybkim tempie wpłyną na charakter i organizację pracy w całej Europie, a także przyczynią się do powstania nowych form pracy i zmian w statusie zatrudnienia. Powstałe możliwości biznesowe, w tym zwiększona wydajność i wzrost gospodarczy, mogą jednak łączyć się z narastaniem nierówności, jeśli chodzi o obciążenie pracowników i dystrybucję korzyści czerpanych z tego wzrostu.

Możliwe jest znaczne zmniejszenie puli miejsc pracy wymagających średnich kwalifikacji i zauważalny wzrost liczby miejsc pracy wymagających wyższych kwalifikacji – co będzie się łączyć z ryzykiem wystąpienia tzw. „wyścigu na dno” w zakresie standardów zatrudnienia. Szacuje się, że przyszłość przyniesie nie tylko korzyści, ale także wyzwania związane z automatyzacją – dzięki niej człowiek zostanie odseparowany od niebezpiecznych środowisk, ale ona sama w sobie będzie niosła nowe zagrożenia, takie jak np. zwiększone ryzyko wynikające z nowych form interakcji człowiek-maszyna, czy też wypadki przy pracy w wyniku braku rozumienia i kontroli danego procesu pracy albo nadmiernego zaufania do nieomylności sztucznej inteligencji.

Pojawienie się nowych technologii, takich jak sztuczna inteligencja, duże zbiory danych, chmury obliczeniowe, robotyka zespołowa, rzeczywistość rozszerzona, obróbka przyrostowa i platformy online, ma ogromny wpływ na świat pracy. Chociaż ich rozpowszechnienie i częstość stosowania są obecnie zróżnicowane w całej Europie oraz w różnych sektorach i grupach społeczno-ekonomicznych, technologie informacyjno-komunikacyjne stają się integralną częścią niemal wszystkich sektorów, a nie sektorem samym w sobie.

Połączony jednolity rynek cyfrowy jest jednym z kluczowych priorytetów Komisji Europejskiej. Technologie rozprzestrzeniają się znacznie szybciej niż w przeszłości, co skłania do określania zachodzących przemian mianem „czwartej rewolucji przemysłowej”. Przewiduje się, że zasadniczo zmieni ona to, gdzie pracujemy, jak pracujemy, kto będzie pracować i jak ludzie będą postrzegać pracę. Istotne zmiany nastąpią w charakterze pracy i podziale miejsc pracy między sektorami.

Siła robocza będzie bardziej zróżnicowana i rozproszona, jej przedstawiciele będą często zmieniać miejsca pracy i pracować raczej online niż stacjonarnie. Nawet te zawody, których przedstawiciele nie zostaną zastąpieni przez roboty, ulegną znacznej zmianie – pracownicy będą korzystać z szerokiej gamy technologii cyfrowych, pracować i współpracować z nimi. Wszystko to będzie oznaczało zarówno wyzwania, jak i możliwości, w tym także w zakresie bezpieczeństwa pracy.

Aby lepiej przewidywać potencjalne zagrożenia związane z pracą w przyszłości oraz kształtować zdrowsze i bezpieczniejsze miejsca pracy, Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA) w swoich projektach prognostycznych identyfikuje wyzwania pojawiające się w wyniku zmian zachodzących w obszarze pracy.

W ramach jednego z nich[1] opracowano 4 scenariusze przyszłości, pozwalające zidentyfikować nowe i pojawiające się wyzwania w obszarze bezpieczeństwa pracy, związane ze sposobem, w jaki technologie komunikacyjno-informacyjne mogą zmienić m.in.: zautomatyzowane systemy, sprzęt roboczy i narzędzia, sposoby organizacji pracy i zarządzania nią oraz wiedzę i informacje wymagane do wykonywania danej pracy.

Opracowane prognozy wskazują na następujące zmiany i zjawiska:

zwiększenie ilości pracy wykonywanej w trybie siedzącym i ryzyko związane z otyłością i chorobami niezakaźnymi, takimi jak choroby układu krążenia i cukrzyca;
zagrożenia dla cyberbezpieczeństwa wynikające ze wzrostu wzajemnych powiązań między rzeczami (Internet rzeczy) a ludźmi;
rosnącą liczbę pracowników traktowanych (słusznie lub niesłusznie) jako osoby samozatrudnione, które mogą znaleźć się poza obecnie obowiązującym systemem ochrony pracy;
zmieniające się modele biznesowe i hierarchie zatrudnienia, w związku z upowszechnieniem się pracy online i pracy w trybie elastycznym oraz z wprowadzeniem zarządzania algorytmicznego i sztucznej inteligencji, które mogą zakłócić obecne mechanizmy zarządzania bezpieczeństwem pracy;
algorytmiczne zarządzanie pracą i pracownikami;
sztuczną inteligencję i technologie monitorowania, takie jak urządzenia do noszenia na ciele, które w połączeniu z Internetem rzeczy i dużymi zbiorami danych mogą prowadzić do utraty kontroli pracowników nad własnymi danymi, problemów związanych z ochroną danych, problemów etycznych, nierównego dostępu do informacji w zakresie BHP oraz presji na wydajność pracowników;
problemy pracowników nieposiadających umiejętności niezbędnych do korzystania z technologii komunikacyjno-informacyjnych, radzenia sobie ze zmianami i zarządzania równowagą między życiem zawodowym a prywatnym;
częstsze zmiany pracy i dłuższe życie zawodowe.

Znajomość tych wyzwań przyszłości jest ważna dla podejmowania decyzji dotyczących kształtowania i zapewniania bezpieczniejszych i zdrowszych miejsc pracy. Istotne jest także stymulowanie dyskusji obejmujących wielodyscyplinarne perspektywy dotyczące działań, które można podjąć dzisiaj, aby wpłynąć na to, co stanie się w przyszłości.

Rekomendowane działania to m.in.:

opracowywanie ram etycznych i kodeksów postępowania dotyczących cyfryzacji;
nacisk na podejście typu „zapobieganie przez projektowanie”, które integruje podejście projektowe zorientowane na użytkownika/pracownika;
współpraca między środowiskiem akademickim, przemysłem, partnerami społecznymi i rządami w zakresie badań i innowacji w dziedzinie rozwoju ICT-ET / technologii cyfrowych, mająca na celu właściwe uwzględnienie aspektów ludzkich;
zaangażowanie pracowników we wdrażanie cyfryzacji w ich miejscu pracy;
zaawansowane oceny ryzyka zawodowego z wykorzystaniem bezprecedensowych możliwości oferowanych przez ICT-ET, przy jednoczesnym uwzględnieniu pełnego zakresu ich potencjalnych skutków w zakresie BHP;
ramy regulacyjne w celu ustalenia odpowiedzialności i obowiązków w zakresie bezpieczeństwa pracy w odniesieniu do nowych systemów i nowych sposobów pracy;
dostosowany system edukacji i szkoleń dla pracowników;
objęcie ochroną prawną w zakresie bezpieczeństwa i zdrowia w pracy także pracowników „cyfrowych”.