Znaczenie opinii lekarza w postępowaniu powypadkowym

Gdy w firmie zdarzy się wypadek przy pracy, przeprowadzenie postępowania powypadkowego jest obowiązkiem pracodawcy, a ściślej mówiąc, powołanego przez niego zespołu powypadkowego. W skład tego zespołu wchodzą z reguły specjaliści z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy. Dokonują oni ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, a także kwalifikacji prawnej zdarzenia, tj. ustalają, czy spełnione zostały przesłanki definicji wypadku przy pracy. W trakcie postępowania powypadkowego dokonywana jest także kwalifikacja wypadku ze względu na jego rodzaj. Choć wypadek przy pracy jest przede wszystkim pojęciem prawnym, to – jak się okazuje – wiele kroków i decyzji podejmowanych przez zespół powypadkowy i pracodawcę zależy nie od stanowiska członków tego zespołu, ale od oceny lekarskiej.

Procedura powypadkowa
Kodeks pracy zobowiązuje pracodawcę do natychmiastowego podjęcia szeregu czynności, gdy w zakładzie pracy dojdzie do wypadku. Pracodawca zobowiązany jest przede wszystkim do podjęcia niezbędnych działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie, zapewnienia udzielenia pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenia w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosowania odpowiednich środków zapobiegających podobnym wypadkom. Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest też niezwłoczne zawiadomienie właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.

Procedura ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy jest dość szczegółowo określona w kilku rozporządzeniach wykonawczych do Kodeksu pracy, w szczególności w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.

Z kolei definicje pojęć decydujących o kwalifikacji danego wypadku przy pracy ze względu na jego rodzaj znajdują się w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tzw. ustawie wypadkowej). Art. 3 ustawy wypadkowej w ust. 4, ust. 5 i ust. 6 zawiera definicje wypadku śmiertelnego, wypadku ciężkiego oraz zbiorowego. Zgodnie z ust. 4 tego artykułu za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w którego wyniku nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. W ust. 5 zdefiniowano pojęcie „ciężkiego wypadku przy pracy”. Jest to wypadek, w którego wyniku nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Na podstawie art. 3 ust. 6 ustawy wypadkowej o wypadku zbiorowym możemy mówić, gdy w wyniku tego samego zdarzenia wypadkowi uległy co najmniej dwie osoby.

Zespół powypadkowy niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku powinien przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. Jedną z czynności w toku postępowania powypadkowego jest zasięgnięcie opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku. Zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy pisemna opinia lekarza, podobnie jak inne dokumenty zebrane w toku postępowania, stanowi załącznik i integralną część dokumentacji powypadkowej.

Protokół powypadkowy należy sporządzić nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku. Kwalifikacja wypadku pod względem jego rodzaju przewidziana jest w punkcie 8 protokołu powypadkowego, gdzie należy pozostawić nieskreśloną co najmniej jedną z podanych odpowiedzi: wypadek indywidualny, zbiorowy, śmiertelny, ciężki, powodujący czasową niezdolność do pracy.

Ocena urazu pod względem medycznym
Jak wskazano wyżej, wypadek przy pracy wymaga podjęcia szybkich działań, między innymi trzeba zdecydować, czy w danej sytuacji istnieje obowiązek zgłoszenia wypadku do okręgowego inspektora pracy oraz do prokuratora. Taki obowiązek spoczywa na pracodawcy, jeśli mamy do czynienia z wypadkiem śmiertelnym, zbiorowym lub ciężkim. Kwalifikacja do wypadków zbiorowych lub śmiertelnych nie budzi w praktyce większych wątpliwości. Natomiast określenie rozmiaru urazu kwalifikującego wypadek do kategorii ciężkich może przysporzyć kłopotów. Zespół powypadkowy ma obowiązek ustalić, czy nastąpiło uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka będące skutkiem nagłego zdarzenia wywołanego przyczyną zewnętrzną, pozostającego w związku z pracą. Dokonanie takich ustaleń wiąże się z oceną medyczną zmian w stanie zdrowia ubezpieczonego, a więc z koniecznością posiadania specjalistycznej wiedzy. W składzie zespołu powypadkowego z reguły nie ma lekarza, celowe jest zatem, aby członkowie zespołu przy określaniu stopnia urazu kierowali się oceną lekarską. Za prawidłowe należy uznać jednak niezwłoczne – tj. bez oczekiwania na ocenę lekarza – zgłoszenie do okręgowego inspektora pracy i prokuratora w sytuacji, gdy bez wątpienia mamy do czynienia z utratą: wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub z innym uszkodzeniem ciała albo rozstrojem zdrowia, naruszającym podstawowe funkcje organizmu, lub trwałym, istotnym zeszpeceniem lub zniekształceniem ciała. Jeśli natomiast istnieją wątpliwości co do stopnia „ciężkości” uszkodzenia ciała, należy poczekać na ocenę lekarza, który będzie badał poszkodowanego. Opinię lekarską, o której mowa w przepisach rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, może wydać każdy lekarz, nie chodzi w tym przypadku wyłącznie o lekarza medycyny pracy. Przepisy nie określają żadnej szczególnej formy, w jakiej zespół powypadkowy (lub pracodawca) może zwrócić się z wnioskiem o wydanie przez lekarza opinii o stanie zdrowia poszkodowanego w zakresie niezbędnym do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. Nie ma także określonego jednolitego formularza, na jakim lekarz taką opinię wydaje.

Zakres przedmiotowy opinii lekarskiej jest ograniczony. Lekarz wydaje opinię tylko w zakresie dotyczącym wypadku, co oznacza, że lekarz nie może, a wręcz nie ma prawa wydać szczegółowej opinii lekarskiej, wchodząc głęboko w stan chorobowy pacjenta. Przeciwna sytuacja mogłaby naruszyć przepisy regulujące tajemnicę lekarską. Obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu, wynika z przepisów ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Lekarz jest zwolniony z obowiązku zachowania w tajemnicy informacji o pacjencie wyłącznie w przypadkach wymienionych w ustawie, w tym m.in. gdy przepisy w randze ustawy tak stanowią lub gdy pacjent albo jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia.

Istnieje pogląd, że lekarz nie jest zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy wobec członków zespołu powypadkowego, gdyż zespół powypadkowy nie ma umocowania prawnego w randze ustawy, bowiem działa na mocy przepisów rozporządzenia. W tej sytuacji zespół powypadkowy nie ma podstawy prawnej do samodzielnego zwrócenia się do lekarza z wnioskiem o przekazanie informacji o stanie zdrowia poszkodowanego w wypadku, którego okoliczności i przyczyny bada. W sytuacjach spornych zaleca się, aby w celu uzyskania opinii lekarza w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku zespół powypadkowy zwrócił się do swojego pracodawcy, który wystąpi do zakładu opieki zdrowotnej z wnioskiem o wydanie opinii o urazie po uprzednim uzyskaniu zgody poszkodowanego. Pogląd o konieczności wyrażenia zgody przez poszkodowanego na uzyskanie opinii lekarskiej na potrzeby postępowania powypadkowego w naszej ocenie należy jednak uznać za zbyt daleko idący. Bezsprzecznie bowiem art. 234 Kodeksu pracy umocowuje pracodawcę do ustalania w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, czego elementem jest postępowanie powypadkowe, w tym także opinia lekarska, której zasięga się w trakcie tego postępowania. Należy przy tym pamiętać, że opinia lekarska wydawana na potrzeby tego postępowania nie stanowi całościowej analizy stanu zdrowia pacjenta, a jej zakres powinien ograniczać się do niezbędnego minimum umożliwiającego ocenę rodzaju i skutków wypadku.

Pisemna opinia lekarza uzyskana przez zespół powypadkowy stanowi integralną część protokołu powypadkowego i jako dokument uzyskany w trakcie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku dołączana jest do tego protokołu. Pracodawca jest obowiązany przechowywać protokół powypadkowy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat.

Rola lekarza
Konstrukcja prawna przepisów o ustalaniu rodzaju wypadku przy pracy obok udziału zespołu powypadkowego zakłada także udział lekarza. Rola lekarza polega na wydaniu orzeczenia co do stopnia ciężkości wypadku z punktu widzenia medycznego w oderwaniu od oceny dokonywanej przez pracowników służb bhp i członków zespołów powypadkowych. Lekarz bierze pod uwagę uszczerbek dla organizmu pacjenta, ocenia, jak trudne i długotrwałe będzie leczenie i jak długo trwać będzie niezdolność do pracy. Lekarz dokonuje oceny na podstawie własnych kryteriów medycznych oraz na podstawie definicji zawartych w ustawie wypadkowej. Ocena zawarta w opinii lekarskiej jest co do zasady dokonywana na datę wypadku i stanowi załącznik do protokołu powypadkowego.

Inne konsekwencje kwalifikacji wypadku ze względu na jego rodzaj
Kwalifikacja do kategorii wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych powoduje także inne konsekwencje. Protokół śmiertelnego, zbiorowego lub ciężkiego wypadku przy pracy przekazywany jest wraz z załącznikami właściwemu inspektorowi pracy. Inspektoraty pracy dokonują na jego podstawie kontroli prawidłowości ustaleń poczynionych przez zespoły powypadkowe, a ponadto na podstawie danych przekazywanych przez zakłady pracy sporządzają różnego rodzaju sprawozdania dotyczące stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. Protokół powypadkowy wraz z załącznikami przekazywany jest także do ZUS celem przyznania poszkodowanemu lub jego rodzinie odpowiednich świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Dane zawarte w dokumentacji powypadkowej służą pracodawcy do wypełnienia formularza GUS Z-10. Do GUS przekazywana jest również statystyczna karta wypadku. Ustalenie liczby wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych niezbędne jest również do wypełnienia formularza ZUS-IWA na potrzeby ustalenia wysokości składki wypadkowej. Oprócz celów statystycznych ustalenia z protokołów powypadkowych mają służyć także profilaktyce i podejmowaniu odpowiednich działań zapewniających ochronę pracy.

Podsumowanie
Konstrukcję prawną, w której ocenę co do stopnia ciężkości wypadku przy pracy pozostawiono lekarzowi, a nie pracownikom służb bhp, należy uznać za celową. Chodzi bowiem o jasne określenie, czy wypadek należy zgłosić państwowemu inspektorowi pracy i prokuratorowi, czy może w tym konkretnym przypadku nie ma takiej potrzeby z wszystkimi tego konsekwencjami.

Źródła:
Art. 234 i nast. ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy, Rozdział VII, Wypadki przy pracy i choroby zawodowe (tj.: Dz. U. z 1998 r., Nr 21. poz. 94 –, ze zm.),
Art. 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tj.: Dz. U. z 2009 r., Nr 167, poz. 1322 ze zm.),
Art. 40 ust. 1 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tj.: Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634, ze zm.),
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 105, poz. 870).