Arbitraż poważną konkurencją dla sądów państwowych

Wywiad z mec. Ryszardem Warginem, Prezesem Gospodarczego Sądu Arbitrażowego przy WIB w Poznaniu.

Spory sądowe między firmami są czasochłonne i kosztowne. Często zmieniające się przepisy prawa dodatkowo komplikują sprawę. Ochrony swoich interesów firmy mogą szukać też na drodze polubownej przed sądami arbitrażowymi. Liczba rozpatrywanych w ten sposób spraw z roku na rok rośnie. Arbitrażem rozstrzygnięto m.in. spór PZU i Eureko czy sprawę Gazpromu. Może warto go zastosować i w Twojej firmie?

Sformułowania takie jak arbitraż, mediacja czy sąd polubowny są generalnie znane, ale strony sporu rzadko wiedzą, na czym polega taki sposób rozstrzygania sprawy?

Arbitraż czy inaczej sąd polubowny, jest instytucją znaną na gruncie polskiego prawa, poświęcono mu część piątą Kodeksu postępowania cywilnego. Wyroki sądu arbitrażowego zgodnie z art. 1212 k.p.c. mają taką samą moc prawną jak wyroki sądu powszechnego i mogą być egzekwowane przez komornika po nadaniu im klauzuli wykonalności. Stanowią więc alternatywę dla rozstrzygania spraw przez sądy państwowe. W stosunkach międzynarodowych egzekwowanie wyroków sądów arbitrażowych jest ponadto łatwiejsze i szybsze niż w przypadku rozstrzygnięć sądów powszechnych, w związku z przepisami konwencji nowojorskiej z 1958 r. o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych. Natomiast mediacja dotyczy ugodowego załatwienia spornej sprawy – zarówno w postępowaniu polubownym, jak i przed sądami powszechnymi.W przypadku postępowania arbitrażowego przekonuje się strony do ugodowego rozwiązania sporu przez cały czas jego trwania.

Jakie sprawy trafiają przed sądy arbitrażowe?

Postępowaniem arbitrażowym objęte mogą być wszelkie spory o prawa majątkowe lub niemajątkowe, mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty. Najczęściej sprawy rozstrzygane w arbitrażu dotyczą roszczeń wynikających z działalności gospodarczej – budownictwa, transportu, sprzedaży usług, eksploatacji kopalin, obrotu nieruchomościami, produkcji i sprzedaży mebli itp. W postępowaniu arbitrażowym mogą być rozpatrywane również sprawy z zakresu transferów sportowych czy związane z piractwem komputerowym. Wszystko zależy od tego, jakie są potrzeby praktyki gospodarczej.

Ludziom często wydaje się, że arbitraż jest dobrym rozwiązaniem przede wszystkim dla dużych, międzynarodowych koncernów.

Wcale tak nie jest. Rzeczywiście, z punktu widzenia firm działających w kilku państwach dodatkowym uzasadnieniem dla decyzji o rozstrzyganiu sporów przed sądem arbitrażowym jest możliwość dowolnego wyboru prawa, w oparciu o które zostanie wydane rozstrzygnięcie, i języka, w którym będzie się toczyć postępowanie. Dzięki temu żaden z kontrahentów nie będzie uprzywilejowany co do obrony swoich interesów przed sądami we własnym państwie, według prawa, które jest znane tylko jednej ze stron. W arbitrażu nie ma mowy o wykorzystywaniu kruczków proceduralnych do opóźniania rozpoznania sprawy albo odrzuceniu jakichś dowodów ze względu na przekroczenie terminu. W tym postępowaniu poszukuje się tak zwanej „prawdy materialnej”, czyli faktów związanych z rozpatrywaną sprawą, a nie poprzestaje na domniemaniach. Arbitrzy ustalają zasadność powództwa. To korzystne z punktu widzenia interesów stron.

Czym różni się postępowanie polubowne od spraw przed sadami państwowymi?

Z punktu widzenia firmy najważniejszą cechą takiego rozstrzygania sporów jest szybkość postępowania i jego poufność. Arbiter nie ma prawa ujawnić informacji dotyczących naszej sprawy sądowi, urzędowi skarbowemu ani nikomu innemu. Bardzo ważne jest również to, że postępowanie przed sądami arbitrażowymi jest szybsze i nieco tańsze niż w przypadku sądów powszechnych. Nie ma drugiej instancji – sąd arbitrażowy rozstrzyga sprawę ostatecznie. Nie oznacza to oczywiście, że jesteśmy bezsilni w przypadku oczywistych błędów tego sądu. W takiej sytuacji przysługuje nam skarga do sądu powszechnego – nie możemy jednak skarżyć rozstrzygnięcia tylko z tego powodu, że nie jest ono dla nas korzystne. Dodatkowo fakt, że spór może być rozpatrzony według ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności powoduje, że postępowaniu arbitrażowemu nie szkodzą nieustanne zmiany k.p.c.; dotyczy to w ogóle postępowania przed sądem arbitrażowym.

W jaki sposób oddać nasz spór do rozstrzygnięcia sądowi arbitrażowemu?

Przede wszystkim potrzebna jest zgoda obu stron sporu na takie załatwienie sprawy. Może być ona wyrażona w formie zapisu w umowie czy statucie spółki albo być wynikiem porozumienia zawartego już po wystąpieniu konfliktu. Bez względu na formę, zapis na sąd polubowny musi być jasno sprecyzowany i wskazywać konkretny sąd arbitrażowy, który będzie miał rozpatrzyć sprawę. Jest to o tyle istotne, że postępowanie polubowne jest prowadzone w oparciu o regulamin danego sądu w wersji (najczęściej) z dnia wniesienia pozwu.

Jak wygląda przebieg postępowania?

Wszystko zależy od zapisów w regulaminie danego sądu arbitrażowego. Sprawy w sądach arbitrażowych wszczyna się w momencie wniesienia wniosku. Rozstrzygają je arbitrzy, wybrani przez strony. Żeby zostać wpisanym na listę arbitrów, trzeba być specjalistą w swojej dziedzinie. Ma to na celu rozpatrzenie sprawy przez ekspertów, co powinno eliminować przewlekanie się postępowania. Jednocześnie rozstrzygnięcia tego sądu winny z założenia charakteryzować się walorem profesjonalizmu poprzez powierzenie wyrokowania specjalistom w rozpatrywanej sprawie. W Gospodarczym Sądzie Arbitrażowym (GSA), którego jestem prezesem, przy przedmiocie sporu o wartości do 50 000,00 zł sprawy prowadzi zasadniczo jednoosobowo radca prawny lub adwokat. Powyżej tej kwoty sprawa będzie rozpatrywana przez trzech arbitrów, którzy będą dobrani według specjalizacji związanej z powierzoną im sprawą. Na ogół mamy dwa do czterech spotkań, podczas których ustala się stan faktyczny, który jest podstawą rozstrzygnięcia.

Skoro postępowanie przed sądami arbitrażowymi jest szybsze i tańsze niż dochodzenie praw przed sądami państwowymi, dlaczego firmy stosunkowo rzadko korzystają z tej formy rozstrzygania sporów?

Decyzja o tym, jak będą rozwiązywane ewentualne spory z klientami czy kontrahentami naszej firmy należy zwykle do działu prawnego albo pełnomocnika, czyli osób, które przygotują umowy. Trzeba pamiętać, że prawnicy są z reguły lepiej zorientowani w zakresie procedury obowiązującej przed sądami powszechnymi, gdyż najczęściej właśnie na tej drodze reprezentują klientów. W związku z tym liczba spraw rozstrzyganych przez sądy arbitrażowe, chociaż z roku na rok rośnie, w porównaniu do spraw oddawanych do sądów państwowych nadal jest nieznaczna. Wynika to z braku dostatecznej wiedzy o korzyściach z rozstrzygania spraw w arbitrażu i niechęci ze strony prawników nieobytych z tą procedurą.