Finansowy leasing zwrotny

Finansowy leasing zwrotny – wybrane zagadnienia związane z ujęciem rachunkowym w świetle polskich i międzynarodowych standardów sprawozdawczości finansowej

Przedmiotem rozważań niniejszego artykułu będzie kwestia ujęcia księgowego leasingu zwrotnego w świetle polskich oraz międzynarodowych standardów rachunkowości finansowej, przy czym rozważać będziemy w szczególności umowy o charakterze leasingu finansowego. Leasing zwrotny zdobywa coraz większą popularność jako alternatywa dla tradycyjnych źródeł finansowania, jakimi są kredyt oraz leasing finansowy. Ze względu na specyficzny charakter konstrukcji, która wiąże w ramach jednej umowy kilka powiązanych ze sobą transakcji, w praktyce mogą się pojawić pewne wątpliwości dotyczące ujęcia w księgach rachunkowych.

W wypadku leasingu zwrotnego mamy do czynienia z powiązaniem umowy sprzedaży i zakupu środka trwałego z umową leasingu. Właściciel środka trwałego sprzedaje go finansującemu, zachowując prawo do korzystania z niego na warunkach określonych w umowie leasingu. Zmianie ulega zatem kwestia własności przedmiotu transakcji (z formalnego punktu widzenia własność przechodzi na finansującego w momencie zawarcia transakcji sprzedaży), zaś z punktu widzenia treści ekonomicznej środek trwały jest dalej użytkowany przez dotychczasowego właściciela.

Umowa leasingu zwrotnego daje możliwość doraźnej poprawy płynności finansowej przedsiębiorstwa sprzedającego dany składnik aktywów w postaci wpływu środków pieniężnych z transakcji sprzedaży przy jednoczesnych korzyściach wynikających z korzystania z przedmiotu transakcji na zasadach leasingu.

MSR 17 „Leasing” określa zasady rachunkowości obowiązujące leasingobiorców/korzystających i leasingodawców/finansujących oraz zakres ujawnianych informacji dotyczących leasingu. Analizując specyficzną konstrukcję, jaką jest leasing zwrotny, należy jednak w pierwszej kolejności wziąć pod uwagę treść ekonomiczną umowy, która determinuje, czy mamy do czynienia z leasingiem sensu stricto, regulowanym przez MSR 17, czy też z innym źródłem finansowania, jakim jest pożyczka zabezpieczona na aktywach jednostki, która wymaga odrębnych zasad ujęcia rachunkowego i ujawnień, szerzej opisanych w interpretacji SKI-27 „Ocena istoty transakcji wykorzystujących formę leasingu”.

SKI-27 wskazuje na następujące kwestie wymagające rozstrzygnięcia w wypadku szeregu strukturalnie powiązanych ze sobą transakcji, jakim jest leasing zwrotny:

• ustalenia, czy transakcje są ze sobą powiązane i czy należy je rozliczać jako jedną transakcję. SKI-27 w par. 3 wskazuje, że tego typu transakcje rozpatrujemy łącznie, jeżeli całościowego skutku gospodarczego nie można zrozumieć bez odwołania się do całej serii transakcji, w szczególności kiedy transakcje zostały wynegocjowane jako jedna transakcja i są realizowane jednocześnie lub kolejno po sobie;
• ustalenia, czy umowa spełnia kryteria definicji leasingu zawartej w MSR 17, a jeśli nie, to należy rozważyć kolejne aspekty związane z ujęciem i rozliczeniem aktywów i zobowiązań wynikających z umowy oraz rozliczeniem opłaty możliwej do uzyskania od inwestora.

Ponadto SKi-27 wskazuje, że sposób księgowania powinien odzwierciedlać istotę umowy, a w razie przekazania praw do użytkowania składnika aktywów przez uzgodniony okres zastosowanie mają postanowienia MSR 17. W wypadku umów leasingu zwrotnego możliwe jest (i w praktyce zdarza się często), że istota umowy sprowadza się nie do przekazania praw do użytkowania składnika aktywów, lecz do udzielenia drugiej stronie pożyczki, której zabezpieczenie stanowią aktywa będące z formalnego punktu widzenia własnością finansującego. Kwestia użytkowania aktywów pozostaje w praktyce po stronie korzystającego, więc nie mamy tu do czynienia z przekazaniem praw do użytkowania.

SKI-27 wskazuje także pewne aspekty, które należy rozważyć przy ocenie, czy dana umowa jest wyłączona spod MSR 17 i stanowi umowę pożyczki zabezpieczonej na aktywach. W szczególności może do tego dojść, jeśli po stronie korzystającego pozostają wszystkie ryzyka i pożytki związane z posiadaniem niniejszego składnika aktywów oraz te same prawa w zakresie użytkowania, które przysługiwały mu przed zawarciem umowy. Innym aspektem przemawiającym za zastosowaniem SKI-27 jest przypadek, kiedy głównym celem umowy jest uzyskanie określonego skutku w wymiarze podatkowym, a nie praw do przekazania aktywów, lub gdy umowa zawiera opcję sprzedaży składnika aktywów, której realizacja jest niemal pewna.

Biorąc po uwagę wskazania SKI-27, w praktyce należy przeanalizować umowę przede wszystkim pod kątem wystąpienia zapisów mówiących o przyrzeczeniu odkupu przedmiotu transakcji lub opcji odkupu po cenie na tyle korzystnej, że realizacja odkupu jest niemal pewna.

Gdyby wystąpiły wspomniane okoliczności, należy uznać, że zawarta umowa ma charakter pożyczki, więc rozrachunki występujące z jej tytułu należy zaprezentować w sprawozdaniu jednostki w kategorii pożyczek. Rozliczenia dotyczące spłaty rat wynikających z części leasingowej umowy będą stanowiły spłatę rat pożyczki, która w ujęciu początkowym wyceniana jest w wartości godziwej pomniejszonej o koszty zawarcia transakcji, natomiast koszty takiego finansowania powinny zostać ujęte jako odsetki w pozycji kosztów finansowych. Z drugiej strony ujmowana jest w księgach i amortyzowana wartość użytkowanego w ramach transakcji środka trwałego. Wartość bilansowa środka trwałego stanowiącego zabezpieczenie pożyczki nie ulega zmianie i jest kontynuowana zgodnie z dotychczasowymi zasadami. W związku z ujęciem danej transakcji jako pożyczki zabezpieczonej na aktywach jednostka ma obowiązek dokonać odpowiednich ujawnień wyszczególnionych w par. 10 SKI-27.

W przepisach Ustawy o rachunkowości (zwanej dalej Ustawą) nie zamieszczono regulacji dotyczących ujęcia księgowego tego typu transakcji, jednak zgodnie z art. 10 ust. 3 Ustawy w sprawach nieuregulowanych przepisami Ustawy jednostki mogą stosować krajowe standardy rachunkowości wydane przez Komitet Standardów Rachunkowości.

W ramach krajowych standardów rachunkowości kwestie ujęcia transakcji leasingu (w szczególności leasingu zwrotnego) regulowane są w ramach KSR 5 „Leasing, najem i dzierżawa”. Zapisy standardu definiują istotę leasingu zwrotnego oraz wskazują, w jaki sposób należy ewidencjonować tego typu transakcje u korzystającego i finansującego, zarówno gdy mamy do czynienia z leasingiem zwrotnym finansowym, jak i operacyjnym.

Przedmiotem dalszych rozważań niniejszego artykułu będzie ewidencja po stronie korzystającego.

KSR 5 wskazuje, że tego typu transakcje należy rozpatrywać łącznie zgodnie z ich treścią ekonomiczną, ponieważ są ze sobą ściśle powiązane, natomiast ich ewidencja księgowa przebiega dwuetapowo i zależy od tego, z jakim rodzajem leasingu zwrotnego mamy do czynienia. Pierwszym etapem jest zawsze transakcja sprzedaży, która skutkuje osiągnięciem zysku i straty. W wypadku tradycyjnej sprzedaży środków trwałych wynik z takiej transakcji zostałby ujęty w pozostałej działalności operacyjnej jako zysk lub strata. Natomiast w wypadku transakcji leasingu zwrotnego sposób ewidencji zależy od rodzaju leasingu, z jakim mamy do czynienia.

Gdy chodzi o interesujący nas leasing zwrotny o charakterze finansowym, należy wziąć pod uwagę istotność zysku/straty ze sprzedaży środka trwałego. Jeśli zostaną one uznane za pozycje istotne, to wynik na sprzedaży należy rozliczać w czasie przez okres leasingu. Ponadto wartość przedmiotu leasingu koryguje się o rozliczany w czasie wynik na transakcji sprzedaży, co w konsekwencji spowoduje zmianę wartości dotychczasowych odpisów amortyzacyjnych.

Podsumowując, zarówno według polskich, jak i międzynarodowych standardów nadrzędną kwestią jest spojrzenie na tego typu transakcje całościowo z punktu widzenia ich treści ekonomicznej i faktycznego celu ich zawarcia oraz zgodne z tym, rzetelne i prawidłowe ujęcie w księgach rachunkowych.