Rejestracja wzoru przemysłowego – czy to się opłaca?

Zastosowanie nowatorskiego i użytecznego rozwiązania przekłada się na wzrost sprzedaży. Sukces powoduje wzmożone zainteresowanie konkurencji. Jak się obronić przed nieuchronnym skopiowaniem pomysłu?

Odpowiednia ochrona projektu wynalazczego umożliwia czerpanie korzyści materialnych z jego eksploatacji i pozwala ochronić projekt przed potencjalnymi naruszeniami.

Poziom świadomości przedsiębiorców jest w tym zakresie ciągle niewystarczający. Dlatego też celowym jest dokonanie analizy korzyści i kosztów związanych z ochroną projektu wynalazczego. Podkreślenia wymaga, że tylko rejestracja zapewnić może twórcy przewagę konkurencyjną na rynku. Analizy dokonamy na przykładzie wzoru przemysłowego. Bodźce wizualne oraz w dalszym rzędzie funkcjonalność wytworu bowiem decydują o zakupie towaru przez klienta.

Wzór przemysłowy co to takiego?

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 30.06.2000 r. Prawo własności przemysłowej (t. j. Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.; dalej: pwp lub ustawa) ochronie przewidzianej w ustawie polegają projekty wynalazcze, czyli wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, topografie układów scalonych i projekty racjonalizatorskie. Wzorem przemysłowym w myśl art. 102 ust. 1 w/w ustawy jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Chodzi zatem o wygląd zewnętrzny wytworu,

Owym wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych. Wytworem takim może być również przedmiot składający się z wielu wymienialnych części składowych umożliwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie (wytwór złożony), część składowa, jeżeli po jej włączeniu do wytworu złożonego pozostaje widoczna w trakcie jego zwykłego używania, przez które rozumie się każde używanie, z wyłączeniem konserwacji, obsługi lub naprawy, jak również część składowa, jeżeli może być przedmiotem samodzielnego obrotu.

Wzór przemysłowy musi spełniać w/w kryteria. Kryterium nowości uznaje się za spełnione, jeśli przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji, identyczny wzór nie został udostępniony publicznie przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Przy tym publiczne udostępnienie ma miejsce tylko wówczas, kiedy wzór mógł dotrzeć do wiadomości osób zajmujących się zawodową daną dziedziną, której dotyczy wzór. Wzór uważa się zaś za identyczny z udostępnionym publicznie także wówczas, gdy różni się od niego jedynie nieistotnymi szczegółami.

Ujawnienie wzoru nie zawsze jednak pozbawia twórcę możliwości ochrony wzoru. Możliwości udzielenia prawa z rejestracji nie wyłącza sytuacja, gdy wzór przemysłowy został ujawniony osobie trzeciej, która w sposób wyraźny lub dorozumiany była zobowiązana do zachowania poufności albo kiedy został ujawniony w ciągu 12 miesięcy przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji, jeżeli to ujawnienie nastąpiło przez twórcę, jego następcę prawnego lub – za zgodą uprawnionego – przez osobę trzecią, a także jeżeli ujawnienie nastąpiło w wyniku nadużycia popełnionego wobec twórcy lub jego następcy prawnego.

Indywidualny charakter wzoru zaistnieje, gdy ogólne wrażenie, jakie wzór wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wzór publicznie udostępniony przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo. Określone wyżej cechy wytworu warunkujące uznanie go za wzór przemysłowy pokrywają się w zasadzie z regulacją prawa wspólnotowego. Jedynie specjalizacja ochrony wzorów w prawie polskim nie ma odpowiednika w prawie wspólnotowym, gdzie wzór jest chroniony w oderwaniu od przedmiotu, który zgłoszono. Przykładami wzorów przemysłowych np. w branży meblarskiej są chociażby określony zestaw mebli wypoczynkowych, specyficzny bok mebla tapicerowanego, czy też nóżka do szafy.Jak chronić wzór przemysłowy?

Wytwór wyróżniający się atrakcyjnym wyglądem na pewno warto chronić. Ma to na celu zabezpieczenie się przed kopiowaniem towarów wprowadzanych do obrotu przez konkurentów. Wprawdzie istnieje kilka możliwości dochodzenia wzorów przemysłowych (np. prawa autorskie, rejestracja wyglądu produktu jako znaku towarowego, regulacja czynów nieuczciwej konkurencji). Najbardziej jednak dogodnym i pewnym sposobem ochrony wzorów przemysłowych wydaje się ich rejestracja.

Obecnie są dostępne trzy różne systemy rejestracji wzorów przemysłowych: krajowy, regionalny i międzynarodowy.

Pierwszy system, krajowy, wynika z ustawy z 30 czerwca 2000 Prawo własności przemysłowej, drugi zaś jest oparty chociażby na rozporządzeniu Rady (EC) 6/2002 z 12 grudnia 2001 w sprawie wzorów wspólnotowych (OJ EC L3 z 5 stycznia 2002, pkt 1). Rejestracja w pierwszym przypadku odbywa się w Urzędzie Patentowym RP, zaś w drugim w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) w Alicante.

W/w regulacje są odrębnymi i niezależnymi od siebie źródłami ochrony wzorów przemysłowych, natomiast uzyskane na ich podstawie prawa się różnią. Prawo z rejestracji wspólnotowego wzoru przemysłowego i prawo z rejestracji krajowego wzoru przemysłowego, obejmuje ten sam przedmiot, czyli wzór przemysłowy. Pojęcie to jest rozumiane podobnie zarówno w prawie krajowym, jak i wspólnotowym. W obu systemach rejestracji występują jednak również istotne różnice. Zasadnicza różnica dotyczy terytorialnego zakresu ochrony. Prawo z rejestracji wzoru krajowego obejmuje wyłącznie teren Polski. Z kolei prawo z rejestracji wspólnotowego wzoru przemysłowego rozciąga się na całą Unię Europejską. W prawie krajowym obowiązuje wspomniana wcześniej zasada specjalizacji, zaś w prawie wspólnotowym nie występuje ona.

Skutki rejestracji w obu systemach są również różne dla autorskich praw majątkowych. Zgodnie z art. 116 pwp ochrona praw majątkowych do utworu przewidziana w przepisach prawa autorskiego nie będzie miała zastosowania do wytworów wytworzonych według wzoru przemysłowego i wprowadzonych do obrotu po wygaśnięciu prawa z rejestracji udzielonego na taki wzór. Zatem po wygaśnięciu prawa z rejestracji udzielonego przez Urząd Patentowy RP, czyli maksymalnie po 25 latach od daty zgłoszenia, wygasną również autorskie prawa majątkowe do takiego utworu, który jest ucieleśniony w danym wzorze.

W Unii Europejskiej można również uzyskać ograniczoną w czasie ochronę na nierejestrowany wzór wspólnotowy, a to na okres trzyletni od daty ujawnienia wzoru w UE. Ochrona wzoru nierejestrowanego daje uprawnionemu możliwość zbadania popytu na produkt, jeszcze przed rejestracją wzoru. Pozwala to uniknąć nakładów na ochronę wzorów, które nie odniosły sukcesu na rynku. Jest to szczególnie korzystne rozwiązanie również w przypadku produktów funkcjonujących na rynku przez krótki czas, czy też sezonowo.

Wreszcie zasadnicza różnica między systemem ochrony krajowym i wspólnotowym związana jest z wysokością kosztów rejestracji. Rejestracja wspólnotowa jest nieznacznie droższa, jednakże tańsza niż rejestrowanie wzoru odrębnie w każdym państwie UE. System międzynarodowy rejestracji dostępny jest dla polskich wzorów przemysłowych od 2 lipca 2009 r. Dzięki temu możliwa jest ochrona wzoru w kilkudziesięciu (56) krajach całego świata na podstawie jednego zgłoszenia. Polska stała się stroną porozumienia haskiego, a przez to i systemu międzynarodowego umożliwiającego takie zgłoszenia. System haski pozwala znacznie zmniejszyć koszty ochrony wzorów przemysłowych bez ograniczania jej zasięgu.

Przez uzyskanie prawa z rejestracji uprawniony nabywa prawo wyłącznego korzystania z wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Uprawniony może wówczas zakazać osobom trzecim wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub składowania takiego wytworu dla takich celów. W praktyce wielość wytworów oraz inwencja twórców powodują, że należy dokonać dokładnej analizy dla ustalenia, czy wytwór osoby nieuprawnionej narusza zarejestrowany wzór. Przede wszystkim należy pamiętać, że prawo z rejestracji wzoru przemysłowego obejmuje każdy wzór, który na zorientowanym użytkowniku nie wywołuje odmiennego ogólnego wrażenia. Nadto ogranicza się ono do wytworów tego rodzaju, dla których nastąpiło zgłoszenie (specjalizacja).

Art. 106-107 ustawy wskazują przypadki, kiedy na określone wzory przemysłowe lub określone cechy wytworu nie można uzyskać prawa z rejestracji (m.in. sprzeczność wzoru z porządkiem publicznym). Prawa z rejestracji wzoru w systemie krajowym udziela się na 25 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym, podzielone zasadniczo na pięcioletnie okresy.

Jak zarejestrować wzór przemysłowy?

Zgłoszenia wzoru przemysłowego może dokonać twórca wzoru lub, jeżeli wzór powstał w wyniku wykonywania przez niego obowiązków wynikających ze stosunku pracy albo innej umowy cywilnoprawnej, zgłoszenia może dokonać pracodawca bądź zamawiający, chyba że strony uzgodniły inaczej.

W Polsce nie jest konieczne korzystanie z pośrednictwa pełnomocnika przy dokonywaniu zgłoszenia wzoru przemysłowego, jak i w trakcie postępowania. Jednakże w razie skorzystania z pełnomocnika, może nim być wyłącznie rzecznik patentowy. Obowiązek korzystania z usług rzecznika dotyczy tylko podmiotów zagranicznych (tzw. bezwzględny przymus rzeczniowski).

Rejestrację wspólnotową wzorów przemysłowych w OHIM zgłaszający z państw Unii Europejskiej może przeprowadzić samodzielnie. Może również korzystać z usług zawodowego pełnomocnika posiadającego uprawnienia „European Trademark and Design Attorney”.

Przed rejestracją wzoru przemysłowego należy sprawdzić, czy wzór, który chce się zarejestrować nie jest już zarejestrowany. Krótko mówiąc należy sprawdzić nowość wzoru. Konieczne jest przygotowanie szczegółowej dokumentacji zgłoszeniowej (wniosek, ilustracje, opis istoty wzoru). W związku ze specyfiką tematu warto skorzystać przy rejestracji z usług rzecznika patentowego.

Na procedurę rejestracji w Urzędzie Patentowym RP składają się następujące główne etapy:

1. nadanie przez Urząd numeru w dniu zgłoszenia,

2. dokonanie opłaty zgodnie z tabelą opłat UP RP,

3. wydanie decyzji o udzieleniu prawa z rejestracji,

4. dokonanie opłaty za pierwszy okres ochrony zgodnie z tabelą opłat UP RP,

5. wydanie świadectwa z rejestracji.

Koszty rejestracji

Jeśli przedsiębiorca zdecyduje się na skorzystanie przy rejestracji z usług rzecznika patentowego, wówczas koszt rejestracji jest wyższy. Jednakże zaryzykować można stwierdzenie, że koszt ten się opłaca. Maksymalizuje bowiem powodzenie rejestracji, a tym samym ochrony wzoru.

Sama rejestracja również związana jest z opłatami.

Opłaty uiszczane w UP RP to opłata za zgłoszenie wzoru w kwocie 300 zł i opłata za publikację o udzielonym prawie 70 zł.

Udzieleniu prawa z rejestracji towarzyszy obowiązek uiszczenia opłaty:

– za pierwszy okres ochronny (1-5 rok ochrony) w wysokości 400 zł,

– za drugi okres ochronny (6-10 rok ochrony) – 1000 zł,

– za trzeci okres ochronny (11-15 rok ochrony) – 2000 zł,

– za czwarty okres ochronny (16-20 rok ochrony) – 3000 zł,

– za piąty okres ochronny (od 21 do 25 roku ochrony) – 4000 zł.

Pełna tabela opłat http://www.invent.win.pl/opl_wzoprze.html

Inaczej kształtują się koszty rejestracji wzoru wspólnotowego.

Zgłoszenie wspólnotowego wzoru przemysłowego nie wymaga przygotowywania tak rozbudowanego opisu, jak w krajowej rejestracji, a samo zgłoszenie może zostać dokonane online, co zmniejsza koszty związane z ewentualną pracą pełnomocnika.

Opłaty związane z uzyskaniem prawa z rejestracji wspólnotowego wzoru zależne są od liczby jednocześnie zgłaszanych wzorów.

Opłaty za zgłoszenie wynoszą:

– dla jednego wzoru – 230  euro,

– od 2 do 10 wzorów  – 115 euro za każdy,

– od 11 wzorów  – 50 euro za każdy.

Oprócz tego należy uiścić opłatę za publikację w kwocie:

– 120 euro za jeden wzór,

– 60 euro za każdy następny wzór (od 2 do10) oraz 30 euro za każdy kolejny począwszy od 11 wzoru.

Za każdy zgłoszony wzór należy uiścić opłatę za ochronę:

1) pierwszy okres ochronny – opłata zawarta jest już w opłacie za zgłoszenie,

2) drugi okres ochronny – opłata wynosi 90 euro,

3) trzeci okres ochronny – opłata wynosi120 euro,

4) czwarty okres ochronny – opłata wynosi 150 euro,

5) piąty okres ochronny – opłata wynosi 180 euro.

Jak widać, koszty związane z rejestracją oraz przygotowaniem do rejestracji wzoru przemysłowego, nie są niskie. Jednakże w dobie zacierania granic i swobodnego przepływu ludności oraz idei, koszty te zwracają się w niedalekiej perspektywie, bowiem chronią wyłączne prawo uprawnionego do korzystania z nich.

Coraz więcej przedsiębiorców decyduje się na rejestracje wspólnotową z uwagi na lepszy globalny skutek, czyli ochronę na terenie całej Unii.Co daje nam rejestracja wzoru przemysłowego?

Chroniony rejestracją wzór przemysłowy zapewnia dwa rodzaje uprawnień: pozytywne sprowadzające się do możliwości wyłącznego korzystania z wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na danym terenie oraz negatywne, polegające na możliwości zakazywania osobom trzecim wytwarzania, oferowania, wprowadzana do obrotu, importu, eksportu lub używania wytworu, w którym wzór przemysłowy został zawarty, bądź zastosowany, jak też składowania takiego wytworu dla takich celów. Prawo z rejestracji jest prawem majątkowym, stanowiącym przedmiot obrotu i jako takie może stanowić bardzo wartościowy składnik majątku. Również w przypadku zbycia udziałów w spółce wycena przedsiębiorstwa jest dużo wyższa w przypadku rejestrowania wzorów przemysłowych. W braku rejestracji zewnętrzna postać wytworu wchodzi do domeny publicznej i może być dość swobodnie powielana i wykorzystywana. To zaś sprawia, że nie można jej przypisać dużej wartości. Rejestracja wzorów przemysłowych podnosi wartość towaru. Przemyślany wzór sprawia bowiem, że produkt jest atrakcyjny i podoba się odbiorcom.

Konsekwencje braku ochrony wzoru przemysłowego mogą być poważne. Brak ochrony powodować może znaczne szkody po stronie przedsiębiorcy. Przede wszystkim droższe i bardziej czasochłonne są działania prawne w stosunku do konkurentów wprowadzających do obrotu w sposób niezgodny z prawem towary identycznie lub łudząco podobnie. W praktyce trudno jest udowodnić czyny nieuczciwej konkurencji. Zaś w braku rejestracji jest to w zasadzie główna droga do dochodzenia praw. Wskazane wyżej działania konkurencyjne mogą skutkować wprowadzeniem odbiorców w błąd co do pochodzenia towarów, ich jakości, właściwości i charakteru. To przekłada się na obniżenie zysków uprawnionego do wzoru przemysłowego, ale co istotne, może naruszyć renomę przedsiębiorstwa uprawnionego, kiedy produkty konkurentów są gorszej jakości.

Na zarejestrowane wzory przemysłowe uprawniony może udzielić licencji, dzięki czemu również może odnieść korzyść finansową z rejestracji. Wreszcie rejestracja wzoru przemysłowego może podnieść renomę znaku towarowego, ponieważ dla wzmocnienia zdolności odróżniającej znaku towarowego przedsiębiorstwa często łączy się z nimi również wzory przemysłowe.

Podsumowanie

Ilość zarejestrowanych wzorów przemysłowych z każdym rokiem wzrasta. Wzrost ten nie jest duży, jednakże widoczny. Przedsiębiorcy dostrzegli wymierne korzyści z rejestracji, w szczególności na poziomie wspólnotowym. Mimo że zarejestrowanie wzoru wymaga zainwestowania znacznych środków finansowych, w przypadku wzoru, który znalazł uznanie konsumentów, koszt ten szybko może się zwrócić. Ochrona zarejestrowanego wzoru przemysłowego na podstawie przepisów prawa własności przemysłowej oraz rozporządzeń unijnych jest łatwiejsza, niż wzoru niezarejestrowanego na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Dochodzący ochrony w oparciu o przepisy ustawy Prawo własności przemysłowej nie musi wykazywać w procesie, że poprzez naruszenie znaku przemysłowego doszło do wprowadzenia w błąd klientów. Tę przesłankę trzeba by natomiast udowadniać w przypadku niezarejestrowanego wzoru przemysłowego (wyrok Sadu Apelacyjnego w Katowicach, sygn. akt V ACa 256/07).

Podsumowując, rejestracja wpływa prewencyjnie na zachowania innych przedsiębiorców, zaś w razie naruszenia praw z rejestracji wzoru przemysłowego umożliwia uprawnionemu łatwiejsze dochodzenie jego praw i wysuwanie żądań nie tylko o zaprzestanie naruszeń i przywrócenie stanu zgodnego z prawem, ale również roszczeń finansowych i innych.