Członkowie zarządu też odpowiadają za zobowiązania sp. z o.o.

Jak pokazuje praktyka, funkcja członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością to nie tylko szerokie uprawnienia do działania w imieniu spółki, ale czasem także odpowiedzialność za jej nieuregulowane zobowiązania. Pomimo ogólnej zasady, iż odpowiedzialność za zobowiązania ponosi sama spółka, a nie jej wspólnicy ani zarząd, przepisy prawa określają pewne sytuacje, gdy odpowiedzialność może zostać przeniesiona na zarząd spółki.

Charakter odpowiedzialności w Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością samodzielnie odpowiada za zaciągnięte w jej imieniu zobowiązania. W praktyce oznacza to, że prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki z o.o. jest rozwiązaniem gwarantującym wspólnikom duży poziom bezpieczeństwa. Nie ponoszą oni bowiem odpowiedzialności swoimi majątkami osobistymi za zobowiązania zaciągnięte przez spółkę, będącą przecież odrębnym od nich podmiotem prawnym. Odpowiedzialność wspólników ogranicza się do wysokości wniesionych do spółki udziałów. W przypadku zaś niewypłacalności spółki wierzyciele, którym nie udało się odzyskać swoich wierzytelności w toku postępowania egzekucyjnego przeciwko spółce, mają prawo żądać od członków zarządu spółki, aby ci spłacili te zobowiązania z własnego majątku.

Zasada ogólna

Instrumentem prawnym pozwalającym wierzycielom na odzyskanie należności spółki, która nie posiada już majątku, aby pokryć swoje zobowiązania cywilnoprawne, jest art. 299 Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z jego treścią, jeśli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

Przesłanki odpowiedzialności

Przepisy prawa określają dwie przesłanki odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania, które muszą być spełnione łącznie. Pierwszą z nich jest istnienie zobowiązania spółki, drugą zaś bezskuteczność egzekucji wobec spółki.

Wierzyciel dochodzący swoich należności z majątków osobistych członków zarządu musi wykazać jedynie, że posiada niezaspokojone przez spółkę zobowiązanie oraz że egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna. Wygaśnięcie zobowiązania spółki z jakiejkolwiek przyczyny (np. upływ terminu przedawnienia) powoduje, że wierzyciel nie może dochodzić od członków zarządu jego wykonania. Dowodem istnienia zobowiązania spółki, warunkującym wszczęcie procesu przeciwko członkom zarządu, jest tytuł egzekucyjny (np. prawomocne orzeczenie sądu, ugoda zawarta przed sądem, wyrok sądu polubownego itp.).

Tytuł egzekucyjny jest de facto ustaleniem, że względem spółki istnieją niezaspokojone zobowiązania w określonej wysokości. Ustalenie przewidzianej w art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu (wyrok SN z dnia 9 maja 2008 r., III CSK 364/07). Dla wykazania bezskuteczności egzekucji z całego majątku spółki wystarczające jest faktyczne przeprowadzenie bezskutecznego postępowania egzekucyjnego skierowanego tylko do części majątku dłużnika, jeżeli wierzyciel w inny sposób udowodni, że inne sposoby egzekucji również nie doprowadziły do zaspokojenia jego należności.

Członków zarządu łączy więź solidarności, co powoduje, że wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia w całości przez któregokolwiek z nich. W rezultacie roszczenie wierzyciela nie wygasa w momencie, w którym przestaje istnieć zarząd, bo to nie zarząd jest legitymowany biernie, ale każdy z jego członków. Członkowie zarządu odpowiadają całym swoim majątkiem.

Czy można uwolnić się od odpowiedzialności

Członek zarządu może jednak w pewnych sytuacjach uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Artykuł 299 § 2 Kodeksu spółek handlowych zawiera katalog okoliczności, których udowodnienie przez członka zarządu zwalnia go od ponoszenia odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Wykazanie tylko jednej z tych przesłanek uwalnia członka zarządu od odpowiedzialności.

Do tych przesłanek należą:
1. Zgłoszenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości albo wszczęcie postępowania układowego.
Na podstawie art. 21 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lutego 2008 r. Prawo upadłościowe i naprawcze – członkowie zarządu mają obowiązek zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym spółka stała się niewypłacalna. W przypadku niezłożenia wniosku w powyższym terminie członek zarządu odpowiada własnym majątkiem za powstałą na skutek takiego zaniechania szkodę, a także ponosi odpowiedzialność karną, stosownie do art. 586 Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym członek zarządu spółki handlowej, który nie zgłasza wniosku o jej upadłość – pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Istnieje także ryzyko, iż wobec członka zarządu orzeczony zostanie zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek bądź pełnienia funkcji – w tym m.in. członka zarządu lub rady nadzorczej i pełnomocnika w organach innej spółki, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia na okres od 3 do 10 lat.

2. Brak winy po stronie konkretnego członka zarządu w niezgłoszeniu takiego wniosku.

Członek zarządu nie ponosi odpowiedzialności, w przypadku gdy niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości nastąpiło bez jego winy.

Należy jednak pamiętać, iż zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego kryterium winy powinien być obiektywny miernik staranności, jakiej można wymagać od osoby należycie dbającej o swoje interesy. Członek zarządu musi udowodnić swoją staranność oraz fakt, że uchybienie określonemu obowiązkowi było od niej niezależne. Udowodnienie przesłanek wyłączających odpowiedzialność należy całkowicie do członka zarządu. Powszechnie uważa się jednak, iż z uwagi na kolegialny charakter zarządu przesłanka braku winy ma charakter wyjątkowy. Brak winy może nastąpić np. w sytuacjach rzeczywiście uniemożliwiających wykonywanie obowiązków, choćby w przypadku ciężkiej choroby. Do innych przypadków sądy podchodzą bardzo ostrożnie. Przykładem może być sytuacja, gdy w spółce istnieje wyraźny podział kompetencji zarządu, na przykład jeden z członków zarządu odpowiada za kwestie finansowe i jest jednocześnie dyrektorem finansowym, inny za marketing i reklamę. Taki podział uzasadnia niekiedy twierdzenie, iż członek zarządu odpowiadający wyłącznie za marketing nie ponosi winy za niezłożenie wniosku o upadłość, albowiem do jego kompetencji należał wyłącznie marketing spółki. Jedynie ujawniony w KRS podział obowiązków zarządu, a więc znany wierzycielom, może prowadzić w wyjątkowych sytuacjach do zwolnienia członków zarządu z odpowiedzialności, jeżeli wykażą oni przy tym, że rzeczywiście nie wiedzieli o sytuacji finansowej spółki. Wszyscy członkowie zarządu, niezależnie od ich wewnętrznego podziału, mają bowiem obowiązek dochowania należytej staranności, w tym również posiadania informacji o kondycji finansowej spółki.

3. Brak szkody wierzyciela z powodu niezgłoszenia wniosku lub niewszczęcia postępowania układowego.

Jest to przesłanka stosunkowo najrzadziej występująca w praktyce, gdyż istnieje sporo wątpliwości, jakie de facto okoliczności nie powodują szkody wierzycieli, w sytuacji gdy nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości. W doktrynie wskazywane są zwykle sytuacje trudne do przewidzenia, takie jak katastrofa czy też klęska żywiołowa bądź inne – choćby krach na giełdzie – które doprowadziłyby do całkowitego unicestwienia przedsiębiorstwa prowadzonego przez spółkę.

Odpowiedzialność podatkowa

Na podstawie art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa – za zaległości podatkowe spółki z o.o. odpowiadają solidarnie i całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Zachodzi przy tym konieczność wyczerpania w toku tego postępowania wszystkich możliwych sposobów egzekucji, a egzekucja musi dotyczyć całego majątku podatnika, czyli spółki (wyrok NSA z 27 lutego 2007 r., sygn. akt I FSK 46/06).

Z orzecznictwa sądów administracyjnych wynika, iż o bezskuteczności nie musi przesądzać wyłącznie umorzenie postępowania egzekucyjnego. Mogą za tym przemawiać inne działania organu egzekucyjnego, niekoniecznie zakończone postanowieniem o umorzeniu. Nie mogą one jednak pozostawiać żadnych wątpliwości co do tego, że egzekwowana wierzytelność nie może być zaspokojona z jakiejkolwiek części majątku spółki (por. wyroki NSA z 20 lutego 2007 r., sygn. akt II FSK 233/06; WSA w Gliwicach z 20 września 2010 r., sygn. akt I SA/Gl 780/10).

Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 Ordynacji podatkowej powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu. W stosunku do odpowiedzialności określonej w Kodeksie spółek handlowych ordynacja podatkowa zawiera węższy katalog przesłanek egzoneracyjnych – nie zwalnia bowiem członka zarządu od odpowiedzialności wykazanie, że mimo niezgłoszenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości wierzyciel nie poniósł szkody.

Odpowiedzialność wobec ZUS

Odpowiedzialność członków zarządu wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych reguluje art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W myśl powyższego artykułu do odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. za niezapłacone składki z tytułu ubezpieczenia społecznego stosuje się odpowiednio art. 116 Ordynacji podatkowej. Zarząd spółki z o.o. może odpowiadać za niezapłacone w terminie przez spółkę składki, jeżeli spółka ich nie uiściła, a egzekucja z jej majątku okazała się bezskuteczna. Należy pamiętać, że członkowie zarządu odpowiadają tylko za te należności, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków. Członkowie zarządu, by uwolnić się od tej odpowiedzialności, powinni we właściwym czasie złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Mogą także wykazać, że jego niezgłoszenie nastąpiło bez ich winy.

Przed rozpoczęciem pełnienia funkcji członka zarządu warto więc zapoznać się z zasadami odpowiedzialności, związanymi z wykonywaniem tego zadania. Brak wystarczającej świadomości może bowiem doprowadzić do niemiłych konsekwencji.