Prawno-podatkowe aspekty pojęcia złomu

Zmiany w podatku VAT, które weszły w życie z dniem 1 kwietnia 2011 r.[1] wywołały falę dyskusji wśród podmiotów zajmujących się obrotem złomem. W poniższym artykule jego autorzy podejmują próbę umiejscowienia pojęcia złomu w polskiej regulacji prawnej na tle ustawodawstwa europejskiego wraz ze szczególnym uwzględnieniem zmienionych przepisów podatkowych.

Wprowadzenie, czyli gdzie leży problem?

Kwestia definiowania pojęcia złomu oraz klasyfikowania danych towarów/wyrobów jako złomu budzi w praktyce wiele wątpliwości, zwłaszcza w kontekście stosowania znowelizowanych przepisów o VAT odnoszących się do dostaw złomu i posługujących się ogólnym i niezdefiniowanym w samej ustawie o VAT pojęciem złomu. W piśmiennictwie wskazuje się, że powodem wątpliwości jest brak wyraźnej definicji prawnej tego pojęcia wprowadzonego przez ustawodawcę. Problem sprowadza się m.in. do braku jednoznacznych regulacji, pozwalających bądź nie na objęcie tym pojęciem np. zużytych akumulatorów, pojazdów wycofanych z obrotu, kabli czy np. sprzętu elektronicznego. Taki stan rzeczy przy obecnej skali obrotu wskazanymi wyrobami może potencjalnie stwarzać ryzyko wystąpienia nieprawidłowości przy obliczaniu należnego podatku i w konsekwencji narazić podmioty dokonujące obrotu złomem na odpowiedzialność karno-skarbową. Z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu taki stan rzeczy należy ocenić jako niepożądany.

Gdzie szukać podstawowych regulacji ustawowych?

Przed wspomnianą nowelizacją przepisów o VAT, tj. przed 1 kwietnia 2011 r., posługiwano się pojęciem złomu stalowego, żeliwnego oraz złomu metali nieżelaznych, z wyłączeniem metali szlachetnych, co pomimo braku definicji legalnej nie powodowało większych trudności interpretacyjnych. Kwietniowa nowela uchyliła te przepisy i jednocześnie poszerzyła katalog podatników o „nabywców złomu”, nakładając na nich szereg nowych obowiązków bez jednoczesnego doprecyzowania tego pojęcia. Również polskie prawo odpadowe[2] posługuje się zwrotami „złom metaliczny” czy też „złom żelazny”, ale nie zawiera definicji złomu. Zgodnie z katalogiem odpadów opracowanym przez Ministra Środowiska złom żelazny należy do kategorii odpadów z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych, zaś złom metaliczny jest kategorią pojemniejszą, obejmującą np. miedź, aluminium, kable zawierające ropę naftową, smołę i inne substancje czy też inne mieszaniny metali. Ten sam katalog odpadów ustanawia odrębną kategorię dla akumulatorów i baterii.
Można zatem wskazać, że na gruncie wskazanych przepisów w obecnym kształcie kluczowe znaczenie przy określeniu złomu ma to, aby stanowił on złom metali oraz nie zawierał odpadów niebezpiecznych. Przy tak skonstruowanym ogólnym wniosku nadal nie zostają rozstrzygnięte wszystkie wątpliwości definicyjne, stąd też potrzeba sięgnięcia do innych regulacji.

Definicje pomocnicze?

Przy niejasno sformułowanych przepisach punktem wyjścia może być definicja słownikowa. Powołując się na słownik PWN za złom należy uznać niepotrzebne, zużyte przedmioty metalowe, pojazdy, maszyny lub odpady poprodukcyjne zbierane jako surowiec wtórny. Pomocniczo zastosowana klasyfikacja PKWiU 2008 (stosowana od 1 stycznia 2011 r. dla celów opodatkowania VAT) nie wskazuje wprost poszczególnych rodzajów złomu, a odnosi się jedynie generalnie do odpadów innych niż niebezpieczne, zawierających metal, np. odpady i złom aluminium czy też złom żeliwa i stali.
Z pomocą podatnikom przyszedł również Minister Finansów. Wydana przez niego interpretacja indywidualna, która została sporządzona ponad miesiąc od noweli przepisów o VAT stanowi ważną wskazówkę dla podatników. Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów, kierując się wykładnią historyczną i celowościową, przez złom dla potrzeb ustawy o VAT należy uznać złom metali, w tym złom stalowy (wsadowy i niewsadowy), żeliwny i metali nieżelaznych, jak również złom metali szlachetnych. W zakresie tej definicji będą mieścić się także zużyte akumulatory ołowiowe lub ich części. Interpretacja ta jednak nie wpłynęła na zmianę przepisów i stanowi jedynie wytyczne dla podatników zajmujących się obrotem złomem.

Ujęcie wspólnotowe

Szukając odpowiedzi na pytanie jak definiować złom, można sięgnąć do regulacji Unii Europejskiej, które legły u podstaw zmian w polskich przepisach. Dyrektywa 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej3 nie zawiera definicji tego pojęcia, ale analiza jej przepisów prowadzi do wniosku, że m.in. odpady przemysłowe, materiały zużyte i przetwarzalne, kable, gumy, szkło i plastik są traktowane jako oddzielna od złomu kategoria towarów, w stosunku do których Państwo Członkowskie może postanowić o wprowadzeniu mechanizmu rozliczenia VAT na zasadzie tzw. reverse charge (czyli mechanizmu odwróconego obciążenia).

Również wspólnotowe prawo odpadowe[4], choć posługuje się pojęciami „złomu metali”, „złomu żelaza, stali i aluminium”, „złomu stopów aluminium”, nie wskazuje ich definicji, która ułatwiałaby posługiwanie się omawianymi zwrotami w polskim porządku prawnym. Co więcej, Rozporządzenie Rady UE nr 333/2011[5], ustanawiające kryteria, kiedy pewne rodzaje złomu przestają być odpadami, prowadzi do dwóch ogólnych wniosków: po pierwsze, na gruncie prawa wspólnotowego poszczególne rodzaje złomu mogą jednocześnie mieć lub nie mieć statusu odpadu, a po drugie, niezależnie od posiadania tego statusu, Państwo Członkowskie może wprowadzić zasadę reverse charge w zakresie VAT w stosunku do wszystkich materiałów wskazanych w Dyrektywie 2006/112/WE, tj. zarówno złomu, jak i odpadów przemysłowych, materiałów zużytych itd.

Wydaje się więc, że również na gruncie prawa wspólnotowego nie istnieje precyzyjna definicja złomu, która mogłaby zostać implementowana do polskiego porządku prawnego. Co więcej, polski ustawodawca znacznie zawęził zakres mechanizmu odwróconego obciążenia, wskazując, że ma on zastosowanie jedynie do „złomu”.

Co dalej ze złomem?

Zmiana dyskutowanego zagadnienia była oczekiwana przez branżę i mimo uznania, że wprowadzona nowelizacja jest pożądanym krokiem naprzód, gdyż dostosowuje polskie prawodawstwo do sytuacji, w której funkcjonuje branża, wciąż pojawiają się wątpliwości, czy pojęcie złomu zostało zdefiniowane w wystarczająco klarowny sposób. W ocenie autorów wskazówki Ministerstwa Finansów dotyczące klasyfikowania danych towarów jako złomu nadal pozostawiają relatywnie szerokie pole do interpretacji, zaś niejednoznaczność regulacji ustawowych może budzić dalsze kontrowersje. Precyzyjne określenie pojęcia złomu jest bowiem warunkiem koniecznym odpowiedniego stosowania zmienionych przepisów o podatku VAT.
Warto nadmienić, że w Sejmie trwają kolejne prace nad rządowym projektem nowelizacji ustawy o VAT, który zakłada m.in. doprecyzowanie katalogu odpadów przetwarzalnych (w tym złomu), które są objęte tzw. mechanizmem odwróconego obciążenia. W projekcie nowelizacji zdecydowano, że konieczne jest doprecyzowanie katalogu odpadów przetwarzalnych, które są objęte mechanizmem odwróconego obciążenia (zakres stosowania tego mechanizmu ma zostać poszerzony o takie towary jak zużyte akumulatory elektryczne, odpady szklane, gumowe i z tworzyw sztucznych). W szczególności w ramach nowelizacji proponuje się wprowadzenie do ustawy o VAT załącznika nr 11, zawierającego katalog towarów, których dostawa objęta byłaby systemem ww. rozliczenia podatku. Zgodnie z projektem ustawy omawiane zmiany miałyby wejść w życie z dniem 1 lipca br.

Złom za granicą

Irlandia – przepisy irlandzkiej ustawy o VAT (The VAT Consolidation Act 2010) w sposób bezpośredni wskazują, że pojęciem złomu objęte zostały m.in. części maszyn, metale pochodzące z zużytych pojazdów czy też inne elementy metalowe, które nie nadają się do pierwotnego użytku w wyniku ich zużycia, uszkodzenia, starzenia etc. Mechanizm odwróconego VAT w stosunku do obrotu złomem obowiązuje w Irlandii od 1 maja 2011 r.

Przypisy

1 Ustawa z 25 lutego 2011 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy Prawo o miarach, Dz. U. z 2011 r. Nr 64, poz. 332.
2 Np. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów, Dz. U. 01.112.1206.
3 Dz. U. L 347 z 11.12.2006, str. 1.
4 Np. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów, uchylająca niektóre dyrektywy, Dz. U. L 312 z 22.11.2008, str. 3.
5 Rozporządzenie Rady UE nr 333/2011 z 31 marca 2011 r., ustanawiające kryteria, kiedy pewne rodzaje złomu przestają być odpadami na mocy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE, Dz. U. L. 94 z 8.04.2011 str. 2.